Afgelopen vrijdag 16 september vond opnieuw de jaarlijkse vier bomen herdenking in Eindhoven plaats. Bij deze herdenking worden vier oppositieleden herdacht die zijn verdwenen in Belarus in 1999 en 2000. Heden ten dage is het nog ongewis wat er met Anatoly Krasovsky, Viktor Gonchar, Yuri Zakharenko en Dmitry Zavadsky is gebeurd. Hoewel dit al meer dan twee decennia geleden heeft plaatsgevonden, blijft de herdenking onveranderd actueel. De repressie van het regime-Lukashenka tegen politieke oppositie van alle aard gaat steeds onverminderd door en is sterk geïntensiveerd na de frauduleuze verkiezingen van 2020, daaropvolgende protesten, en de Russische inval in Oekraïne. De nijpende situatie van politieke activisten in Belarus blijft daarom onze aandacht vragen.
Vier verdwijningen
Op 16 september 1999 verlieten zakenman Anatoly Krasovsky en oppositieleider Viktor Gonchar een badhuis in Minsk. Hierna zijn zij nooit meer gezien. Op een gelijke mysterieuze wijze verdwenen ex-minister van Buitenlandse Zaken Yuri Zakharenko op 7 mei 1999, en journalist Dmitry Zavadsky op 7 juli 2000. Allen waren belangrijke critici van het dictatoriale regime van Aleksandr Lukashenka, die al sinds 1994 de scepter zwaait in Belarus.
Ondanks uiterst belastend bewijs van een Belarussische ex-politieman in 2019, die zei geholpen te hebben bij de door de staat gestuurde verdwijningen, hebben de Belarussische autoriteiten nooit meegewerkt aan een geloofwaardig onderzoek naar de verdwijningen. Deze politiek gemotiveerde verdwijningen zijn hierdoor symbolisch voor de repressie en verschrikkingen onder het Lukashenka-regime.
Onverminderd actueel
Een regime dat zulke repressie nodig acht om de macht te consolideren, vreest haar bevolking. Voor de Belarussische bevolking was de maat vol in 2020, na nog een gefraudeerde verkiezing waarmee Lukashenka een nieuwe termijn veiligstelde. De grootschalige protesten in het land hebben sindsdien gezorgd voor een maximalisering van repressie door Lukashenka – hierbij gesteund door het Kremlin. Belarus heeft buurman Rusland als enige bondgenoot in Europa. Dit werd zichtbaar toen het Belarussische regime besloot om de Russische invasie in Oekraïne te steunen, door het zuiden van het land ter beschikking te stellen voor een grootschalige aanval op Kyiv.
De repressie tegen leden van de Belarussische oppositie is inmiddels compleet. Politici, zakenmannen, kunstenaars, vakbondslieden, journalisten, anti-oorlogsactivisten, en anderen die niet in lijn lopen met het Belarussische regime zijn op de vlucht, of kijken tegen jarenlange gevangenisstraffen aan. De meest prominente oppositieleidster Sviatlana Tsikhanouskaya moest ballingschap zoeken in Litouwen nadat zij bij de verkiezingen van 2020 al gedetineerde partner Sergei Tikhanovsky had vervangen. Inmiddels zit Tikhanovsky, net als de meeste presidentskandidaten, een gevangenisstraf van 15 jaar uit in Belarus. De wetteloosheid van het regime Lukashenka werd nog maar eens duidelijk in mei 2021, toen het RyanAir-vlucht 4978 onder een valse bommelding liet landen in Minsk, alleen maar om politieke tegenstander Roman Protasevich en zijn vriendin Sofia Sapega te kunnen arresteren. Protasevich is nog steeds in afwachting van zijn proces, Sapega heeft zes jaar gevangenisstraf gekregen in mei 2022.
Met de oorlog in Oekraïne is het besef gegroeid dat democratie en vrijheid geen gegeven feit is in Europa. Ook voor Belarus gaat dit op – voor de rechtvaardigheid van allen die al bijna drie decennia worden onderdrukt door het Lukashenka-regime.
In Eindhoven, dat een stedenband onderhield met Minsk tot 2012, ontmoeten heden en verleden elkaar bij de vier bomen die Anatoly Krasovsky, Viktor Gonchar, Yuri Zakharenko en Dmitry Zavadsky herdenken. De repressie van Lukashenka en zijn regime gaat echter onverminderd door, net zoals de Belarussische oppositiepartijen die de onrechtvaardigheden in Belarus blijven adresseren in de internationale politiek. Aan Europa de taak om de aandacht hierop te blijven vestigen, zodat de verantwoordelijken van deze grove mensenrechtenschendingen ter verantwoording gehouden kunnen worden.
Meer informatie over de herdenkingen, de verdwenen mannen, en Belarus is te vinden op www.vierbomen.nl.
Vierbomen.nl is een samenwerkingsverband van Amnesty International, FNV, We Remember, en Mission-to-Minsk.
——-
Dit artikel verscheen op 19 november 2022 op de website van de Max van der Stoelstichting.
